Malarija - parazitarna bolest koju prenosi malarični komarac
7. maj 2024.
∙
5 MIN
Malarija je infektivna bolest koja se uglavnom javlja u tropskim i suptropskim područjima, to jest u zemljama lociranim oko Ekvatora, u supsaharskoj Africi, u Srednjoj i Južnoj Americi (pre svega oko Amazona), u Južnoj Aziji, Jugoistočnoj Aziji, u regiji zapadnog Pacifika i malom delu Srednjeg Istoka.
9 od 10 oboljenja malarije povezano je s putovanjem u supsaharsku Afriku, pre svega u Nigeriju, Ganu, Eritreju, Togo, Kamerun, Keniju, Tanzaniju i Ugandu. Izvan Afrike, Indija i Pakistan su najznačajnije rizične zemlje za malariju.
Prema proceni Svetske zdravstvene organizacije - WHO u 2017. godini obolelo je od malarije otprilike 219 miliona ljudi širom sveta. Oko 400.000 ljudi umrlo je od malarije. Skoro 4 od 5 žrtava ove bolesti su deca do pet godina. U Africi je tokom korone više smrti nastupilo od malarije nego od korona virusa.
Iako je kod nas ova bolest retka, zbog velikog epidemiološkog značaja na globalnom nivou, čestih migracija stanovništva, a i zbog turističkih putovanja, ova bolest zaslužuje da joj se posveti dužna pažnja.
Svetski dan malarije je 25. april i obeležava se upravo iz razloga da bi se skrenula pažnja na rasprostranjenost malarije i sa njom upoznao i deo čovečanstva koji ova bolest ne pogađa.
Uzročnik malarije i malarični komarac
Izazivač ove bolesti je sićušni parazit Plasmodium kojeg prenosi malarični komarac pod imenom Anopheles. Postoji nekoliko vrsta ovog parazita, a Plasmodium falciparum je ona najopasnija i najodgovornija za toliki broj smrtnih ishoda i to zbog toga što je prilično otporna na postojeće lekove.
Treba spomenuti i ostale vrste: Plasmodiu vivax, Plasmodiu malaria i Plasmodiu ovale - ove vrste nisu tako opasne po čoveka, pa je moguć oporavak nakon infekcije i bez lečenja, za oko mesec dana.
Kako se prenosi malarija
Prenosnik parazita Plasmodium, a samim tim i malarije je vrsta tropskog komaraca po imenu Anopheles. Larve ovog komarca se nalaze pod vodom sve dok se iz njih ne izleže komarac. Zbog toga je malarija rasprostranjena uglavnom u močvarnim područjima.
Malarija se prenosi i tako što komarac zaražen izazivačem - plazmodijumom, ubodom unosi ovog parazita u krvotok čoveka. Nakon što plazmodijum dospe u krvotok, sledeće odredište mu je jetra odnosno jetrene ćelije - hepatociti, gde raste i razmnožava se. To je takozvani period inkubacije koji traje 8 do 30 dana i najčešće je bez simptoma. Ovo je asimptomatska faza bolesti. Nakon raspada hepatocita, parazit prodire u crvena krvna zrnca, eritrocite. U eritrocitima paraziti se ponovno aseksualno razmnožavaju. Sada su u obliku prstena, opet prolaze kroz novu fazu razvoja i ponovno izlaze iz crvenih krvnih zrnaca i zaražavaju nova. Usled takvog cikličnog razvoja parazita i masovne invazije novih eritrocita, značjano se povećava količina uzročnika u organizmu. Klinički je ovaj proces praćen porastom temperature i groznicom.
Nakon toga ceo ciklus se ponavlja. Kada komarac ujede obolelu osobu, s obzirom na to da se hrani njegovom krvlju, unosi parazita u svoj digestivni trakt. U njemu se putem polne faze razmnožavanja stvaraju novi oblici parazita – sporozoite, koji se najviše koncentrišu u pljuvačnim žlezdama. Ovo predstavlja zreo oblik parazita, a znači da je komarac sada sposoban da zarazi čoveka tokom sledećih 30 do 40 dana.
Da naglasimo: malarija se najčešće prenosi putem uboda komarca Anophelesa. U ređim slučajevima se može preneti i putem transfuzije krvi.
Simptomi malarije
U zavisnosti od vrste parazita iz roda Plasmodium i vremena inkubacije, prvi simptomi se mogu javiti 7 do 14 dana ili čak i 8 do 10 meseci nakon unošenja parazita u organizam. Dužina inkubacije zavisi, kao što smo rekli, od vrste parazita, odnosno tipa plazmodijuma, količine dospelih parazita u organizam, kao i od ličnog imuniteta.
Nakon inkubacionog perioda javljaju se simptomi koji se, pogotovo u prvih nekoliko dana, ne razlikuju od uobičajenih simptoma drugih bolesti uzrokovanih bakterijama, virusima ili parazitima. To uključuje povišenu telesnu temperaturu, glavobolju, umor, znojenje, povraćanje, ali i intenzivnije tegobe u vidu suvog kašlja, bolova u mišićima, povećanja jetre i slezine, ili čak nervne disfunkcije i gubitka svesti.
Povišenje temperature ide do 38°C. Nakon toga sledi tipični malarični napad koji se sastoji od tri faze.
Prva faza: prisutan je jak osećaj hladnoće, drhtavica, groznica, bolesnik cvokoće, koža je bleda, naježena, plavičaste boje - cijanotična. Sve je to praćeno glavoboljom, bolovima u mišićima i krstima, postoji gađenje, a nekad i povraćanje. Ova faza traje 15 minuta do 3 sata, a zatim nastupa skok telesne temperature do 41°C i tada nastaje druga faza.
Druga faza: karakteriše je izrazito crvenilo kože, zažarenost lica, suvoća kože, bolovi u mišićima su intenzivniji, izrazita je glavobolja, bolesnik je uznemiren, javlja se često poremećaj svesti. Krvni pritisak se snižava, srčana radnja je ubrzana. Ova faza traje 2 do 6 sati.
Treća faza: započinje obilnim preznojavanjem. Bolesnik se oseća bolje i ima potrebu za snom. Ovo stanje se održava 48 do 72 časa. Tokom napada dolazi do povećanja jetre, a potom i slezine, koje su pritom i bolne. Sa smirivanjem napada dolazi do postepenog normalizovanja njihove veličine. Na koži lica mogu da se zapaze herpetične promene, laka žutica, bledilo kože. U krvnoj slici dolazi do promena: razvija se anemija, retikulocitoza, poikilocitoza, leukopenija, neutropenija. Sedimentacija je ubrzana. Povišen je nivo indirektnog bilirubina, a snižen nivo holesterola i albumina, dok je nivo globulina povišen. Ukoliko dođe do promena stanja svesti, veoma velike slabosti - nemogućnosti hoda, epileptičnih napada, pada pritiska ispod 70mmHg, žutice, usporenog dubokog disanja, smanjenja glukoze u krvi ispod 2,2mmol/l i teške anemije, kao i znakova oštećenja bubrega, to znači da je zdravstveno stanje obolelog veoma teško i opasno po život.
Poseban klinički oblik malarije predstavlja malarija kod dece (5-15% ima smrtni završetak), zatim i kod trudnica kod kojih postoji opasnost od abortusa i prevremenog porođaja, kao i od smrtnog ishoda. Kod lica iz endemskih područja klinička slika može biti slabo ispoljena, usled razvoja imuniteta.
Kako se postavlja dijagnoza malarije
Dijagnoza malarije se uglavnom postavlja i temelji na osnovu epidemiološke anamneze (boravak u krajevima gde je prisutna bolest), a zatim na osnovu tipičnih simptoma bolesti. U svakom slučaju nakon pojave bilo kojih od gore navedenih tegoba, neophodno je hitno se javiti lekaru radi preduzimanja daljih dijagnostičkih i terapijskih mera.
Za postavljanje definitivne dijagnoze koriste se mikroskopski pregled krvi (razmaz periferne krvi ili gusta kap), kao laboratorijski serološki testovi, kao što su Elisa test, imunofloroscencija, RVK.
Lečenje malarije
Neophodan je i poželjan bolnički tretman. Terapija zavisi od uzročnika malarije. Najčešće se koriste preparati iz grupe 4 aminohinolina: achlorochin, resorchin i drugi. Lek koji deluje na uzročnika koji se nalazi u crvenim krvnim zrncima zove se tindaurin. Najčešće se primenjuju kombinovani preparati, zbog resistencije na lekove i to isključivo pod kontrolom lekara!
Koje su posledice malarije ako se ne leči?
Ukoliko se ne leči, malarija može izazvati ozbiljnu anemiju i veoma brzo ugroziti život. Odmah je potrebno obratiti se lekaru, pre nego što se simptomi pogoršaju. To je posebno važno u slučaju dece i trudnica.
Od opasnih komplikacija ove bolesti posebno mesto zauzima malarična koma, hemoglobinurična groznica, ruptura slezine, akutna bubrežna insuficjencija, edem pluća i mozga, mikrovadkularne tromboze, što sve može uzrokovati smrtni ishod.
Vakcina protiv malarije
Malariju je moguće sprečiti vakcinom koju svetska medicina već godinama nastoji da proizvede. Najnovija vakcina R21/Matriks - M testorana je kod 450 dece uzrasta od 5 do 17 meseci u Nanoru, delu Burkine Faso gde je visik nivo sezonskog prenošenja malarije. Ova nova vakcina navodno pokazuje efikasnost u 77% slučajeva, tvrdi se da je bezbedna, a dodatna testiranja treba to još da potvrde. Do sada je najefikasnija vakcina pokazala efikasnost u samo 55% slučajeva.
Kako se zastititi od malarije
Ukoliko boravite u malaričnom području:
- Postavite mrežu protiv komaraca oko kreveta. Ona treba da bude bez rupa, potpuno zavučena ispod dušeka i poprskana insekticidom.
- Postavite mrežu na vrata i prozore.
- Nosite odeću svetlih boja koja potpuno prekriva kožu.
- Kad god je moguće, izbegavajte područja prekrivena šipražjem gde se komarci roje, kao i područja sa stajaćim vodama gde se razmnožavaju.
U slučaju bilo kakvih simptoma odmah se obratite lekaru!
Malarija u Srbiji
Prema navodima Svetske zdravstvene organizacije malarija je istrebljena u bivšoj Jugoslaviji još 1974.godine. Nakon toga su zabeleženi samo importovani slučajevi malarije, tako na primer od 2014. do 2018.godine u Beogradu je registrovano 77 importovanih slučajeva. Prema podacima Instituta za zdravstvnu zastitu Dr Milan Jovanović "Batut", 2019. godine u Srbiji je registrovano 14 slučajeva, 2020. 2 slučaja, 2021. godine 1 slučaj, a 2022.godine 7 slučajeva i to isključivo importovane malarije. Među obolelima se nalaze uglavnom naši drzavljani koji rade u Africi kao i migranti.
Malarija se od ovih obolelih osoba ne može preneti sa jedne osobe na drugu direktnim kontaktom, već je za to potreban prenosilac tj. malarični komarac, koji bi putem ujeda bolesne osobe uneo u sebe uzročnika, a nakon toga ujedom zdrave osobe preneo bolest na nju.
Vrste komaraca koji žive na našem području ne mogu biti prenosioci zaraze i zbog toga na teritoriji Srbije nema opasnosti od obolevanja od malarije. Komarci koji su sposobni za prenos ove bolesti putem uboda iskorenjeni su u Jugoslaviji još davne 1964.godine.
Bolesti
